Podejrzany to zgodnie z definicją z Kodeksu postępowania karnego osoba, co do której wydano postanowienie o przedstawieniu zarzutów albo której bez wydania takiego postanowienia postawiono zarzut w związku z przystąpieniem do przesłuchania w charakterze podejrzanego.
W prawie karnym występuje dodatkowo definicja osoby podejrzanej, czyli takiej, która jest podejrzana o popełnienie przestępstwa, jednakże nie przedstawiono jej jeszcze zarzutu popełnienia przestępstwa. To zupełnie inna sytuacja, ponieważ osoba podejrzana nie jest stroną w postępowaniu karnym. Dopiero podejrzany stanowi stronę w trakcie postępowania przygotowawczego.
Jakie prawa ma podejrzany?
Osoba, która posiada status podejrzanego posiada szereg praw i obowiązków w rozumieniu polskiego prawa.
Prawa, jakie posiada podejrzany:
- prawo do składania wyjaśnień, także na piśmie, prawo do odmowy składania wyjaśnień lub odmowy odpowiedzi na poszczególne pytania, bez konieczności podania przyczyn odmowy (art. 175 § 1 i art. 176 § 1)
- w wypadku wezwania do osobistego stawiennictwa, usprawiedliwienie nieobecności z powodu choroby jest możliwe wyłącznie po przedstawieniu zaświadczenia wystawionego przez lekarza sądowego. Inne zwolnienie jest niewystarczające (art. 117 § 2a). W pilnych wypadkach wezwanie do osobistego stawiennictwa może nastąpić telefonicznie albo w inny sposób (art. 137).
- prawo do korzystania z pomocy wybranego przez siebie obrońcy. Jeżeli podejrzany wykaże, że nie stać go na obrońcę, sąd może wyznaczyć obrońcę z urzędu (art. 78 § 1). Nie można mieć więcej niż trzech obrońców jednocześnie (art. 77).
- na żądanie podejrzanego przy jego przesłuchaniu może być obecny obrońca (art. 301).
- w przypadku, gdy podejrzany nie posługuje się biegle językiem polskim, ma prawo do skorzystania z nieodpłatnej usługi tłumacza. Dotyczy to także jego kontaktów z obrońcą (art. 72 § 1 k.p.k.)
- prawo do informacji o treści zarzutów, ich uzupełnieniu i zmianach oraz kwalifikacji prawnej zarzucanego przestępstwa (art. 313 § 1, art. 314, art. 325a § 2 i art. 325g § 2 k.p.k.)
- prawo do składania wniosków, także dotyczących przesłuchania wskazanego świadka oraz dopuszczenia opinii biegłego ((art. 315 § 1 k.p.k.)
- prawo dostępu do akt sprawy, sporządzania ich kopii i odpisów. W uzasadnionych przypadkach, dla dobra postępowania, organ je prowadzący może odmówić wglądu do akt przez podejrzanego (art. 156 k.p.k.)
- prawo do poznania materiałów związanych z postępowaniem jeszcze zanim się ono zakończy (art. 321 § 1 i 3, art. 325a § 2 k.p.k.)
- prawo do złożenia wniosku o skierowanie sprawy do postępowania mediacyjnego, mając na celu pogodzenie się z ewentualnym pokrzywdzonym (art. 23a § 1 k.p.k.).
obowiązki podejrzanego
Poza prawami podejrzany posiada również szeroki katalog obowiązków, których niespełnienie może skutkować zatrzymaniem oraz przymusowym doprowadzeniem pokrzywdzonego, a dodatkowym następstwem może być zastosowanie wobec niego siły fizycznej lub środków technicznych w zakresie niezbędnym do obezwładnienia.
Do obowiązków podejrzanego należą:
- poddanie się oględzinom zewnętrznym swojego ciała oraz innym badaniom niepołączonym z naruszeniem integralności ciała (art. 74 § 2 pkt. 1 kpk)
- zgoda na pobranie od podejrzanego odcisków palców, fotografowanie go oraz okazanie go celem rozpoznania innym osobom
- poddanie się badaniom psychiatrycznym i psychologicznym, a także badaniom połączonym z wykonaniem zabiegów na jego ciele przez osoby do tego uprawnione (pracowników służby zdrowia) przy zachowaniu wskazań wiedzy lekarskiej i nie zagrażające zdrowiu podejrzanego, jeśli przeprowadzenie takich badań jest niezbędne. Nie dotyczy to wykonywania zabiegów chirurgicznych. Szczególnie należy uwzględnić obowiązek poddania się pobraniu krwi, włosów lub innych wydzielin z organizmu, jeżeli brak jest obaw, że mogłoby to stanowić zagrożenie zdrowia podejrzanego lub innych osób (art. 74 § 2 pkt 2 k.p.k.)
- poddanie się pobraniu przez funkcjonariusza Policji wymazu ze śluzówki policzków, o ile jest to nieodzowne oraz nie zachodzi obawa, iż mogłoby to zagrażać zdrowiu podejrzanego i innych osób.
Dodatkowo podejrzany winien stawiać się na każde wezwanie w toku postępowania karnego. Dopuszcza się przymusowe doprowadzenie oraz zatrzymanie podejrzanego w przypadku nieusprawiedliwionego niestawiennictwa na wyznaczony termin przez organ prowadzący postępowanie.
Podejrzany powinien także podać właściwy adres dla doręczeń w kraju, jeśli przebywa za granicą. Jeżeli podejrzany nie poda takich danych, wówczas pisma będą wysyłane pod ostatnio znany adres podejrzanego w kraju lub jeśli takiego adresu brak, pisma załączone do akt sprawy uważane są za doręczone.
Od podejrzanego oczekuje się, że przy każdej zmianie adresu zamieszkania lub pobytu dłuższego niż 7 dni, podejrzany będzie niezwłocznie informował organy prowadzące postępowanie. W przeciwnym wypadku pisma wysyłane w toku prowadzonego śledztwa lub dochodzenia będą wysyłane pod dotychczasowy adres i będą uważane za dostarczone.
Ważną informacją jest, iż podejrzany nie ma obowiązku, żeby dowodzić własnej niewinności ani obowiązku dostarczania dowodów, które mogłyby świadczyć przeciwko niemu.
Kiedy podejrzany staje się oskarżonym?
Jeśli przeciwko danej osobie wniesiono akt oskarżenia do sądu, wówczas podejrzany staje się oskarżonym. Oskarżonym może także być osoba, przeciwko której wniesiono do sądu wniosek o wydanie na posiedzeniu wyroku skazującego i orzeczenie uzgodnionych z oskarżonym kar albo wniosku o warunkowe umorzenie postępowania. W dodatku taki status otrzyma osoba, odnośnie której prokurator złożył wniosek o umorzenie postępowania, który był poprzedzony wcześniejszym wpłynięciem do sądu aktu oskarżenia.
Jak wygląda pomoc adwokata dla podejrzanego?
Jeśli jesteś podejrzanym, istotne jest, abyś od początku podjął świadome działania prawne w swojej obronie. Podejrzany ma prawo do skorzystania z pomocy obrońcy z urzędu lub obrońcy, którego sam wybrał. Jego pomoc polega na zagwarantowaniu wszelkich praw podejrzanemu, jakie tylko mu przysługują, a szczególnie:
- wyjaśni, na jakiej podstawie prawnej zostały przedstawione podejrzanemu zarzuty oraz jaka kara grozi podejrzanemu za zarzucane mu przestępstwo
- bierze udział w postępowaniu przygotowawczym, szczególnie w czynnościach takich jak przesłuchania świadków, biegłych oraz jest u boku podejrzanego w każdej czynności związanej z postępowaniem przygotowawczym
- reprezentuje podejrzanego w sądzie podczas postępowania sądowego
- jeśli podejrzany przyzna się do zarzucanego mu przestępstwa, adwokat pomoże mu dobrowolnie poddać się karze oraz złoży przed sądem odpowiedni wniosek o skazanie bez przeprowadzania rozprawy
- adwokat dokładnie sprawdzi, czy na skutek upływu czasu, nie nastąpiło przedawnienie się karalności zarzucanego podejrzanemu czynu oraz czy możliwe jest wówczas stawianie podejrzanemu danego zarzutu
- jeśli podejrzany był uprzednio karany, adwokat poinformuje o możliwych konsekwencjach prowadzonego postępowania
- adwokat w sposób odpowiedni będzie formułował pytania do świadków oraz biegłych tak, aby móc stwierdzić, czy przedstawione przez nich twierdzenia są zasadne w stosunku do podejrzanego
- w oparciu o własne doświadczenie i wiedzę adwokat w imieniu podejrzanego przygotuje właściwe oświadczenie w ramach głosów końcowych w sądzie.
Warto zatem zdać się na pomoc adwokata, ponieważ posiada on niezbędną wiedzę prawniczą oraz doświadczenie w prowadzeniu różnego rodzaju spraw.
